Abidin Dino’nun Mustafa Kemal’i*
Ülkemizde Abidin Dino‘nun çoğunluk tarafından tanınmadığı yadsınamayacak bir gerçek. Bunun gerekçeleri üzerine tartışalabilir, üretim ilişkileri üzerinden giderek bu topraklarda geri kalmışlığın tarihi bir kez daha yazılabilir ya da ideolojiler üstü bir zihniyet algısından hareket ederek özne nesne ilişkisinde kitleleri nesne olarak ele alıp bu gibi yaratımlardan uzak durmayı tercih ettikleri söylenebilir. Belki de sonsuza dek sürecek ama elbette sürmemesini dilediğimiz bu tartışmayı bu yazıda çözme iddiasında değiliz. Zaten konu çoğunluğun Abidin Dino’yu bilmiyor oluşundan çok, aydın, toplumcu ve devrimci olma iddiasındaki azınlığın(öznenin) bilmekten uzak oluşu. Dünyaca ünlü sanatçımızı yalnızca Nazım Hikmet‘in “Sen mutluluğun resmini yapabilir misin Abidin?” sorusuyla tanıyormuş gibi yapması ve aynı zamanda bir söz ustası olan Abidin Dino’nun verdiği yanıttan bihaber oluşu, Türkiye’yi Aydınlanmacı ve Solcu bir tavırla ileriye taşıması beklenen kesimin kültürel anlamda vaziyetini de gözler önüne seriyor.
Kendisini, gerçeğin, hakikatin akıl yoluyla peşinde olan Sokrates tarikatının üyesi olarak niteleyen Abidin Dino’yu sanat tarihçisi, çevirmen, yazar Ahmet Cemal ise “düşünme temeline dayanmayan bir yaratma eyleminin olamayacağına inanmış ender kişilerden oluşma bir türün üyesi” (aktaran Ateş, 2013, s. 8) olarak tanımlıyor. Rönesans ve Aydınlanmanın uğramadığı bir coğrafyada, resim sanatında bir kaç yüzıllık geri kalmışlığı yirminci yüzyılın ilk yarısında kapatarak modern sanatın evrensel anlatısına Anadolu’yu da katan isimler başında gelen Abidin Dino, günümüzde kalıplaşmış bir söylem olan yerelle evrenseli buluşturma noktasında da öncü konumundadır. Burjuva hatta aristokrat bir ailenin çocuğu olmasına karşın dünyaya emekten ve soldan bakan Abidin Dino, sosyalist bir sanatçı olarak parladığında sürgünler ve kovuşturmalar da beraberinde gelmiştir. Ancak bu zorlu süreçleri donanıma dönüştürüp sanatını besleyecek imgeleri yaratan Abidin Dino, modernist üsluplarda kendine biçim olarak pek yer bulamayan toplumsal gerçekçiliğe sadık kalmayı başararak özgün bir yol çizmiştir. Zaten Picasso ve Matisse gibi devlerle aynı atölyeyi paylaşması, sanatın başkenti Paris’te bir sonraki sergisi merakla beklenen bir ressama dönüşmesinin özünde yatan budur. Yirminci yüzyılın modern yaratıcılarının birçoğunda öne çıkan bunalım, varoluşçu yaklaşım, iç buhranların dehlizlerine dalma gibi durumların aksine Abidin Dino toplumsala dayalı ideolojik mesaj kaygısını asla bırakmamasıyla benzersizleşmektedir. 1955’de Galeri Klebert’deki sergisinin çağrı metnini kaleme alan ünlü şair Philippe Soupaoult “Abidin, çağdaş ressamların bir çoğunun bize resmetmekten kaçındığı bir şeyi veriyor; çağımızla ilişkiyi. Ve bunu, ressam olmaktan bir an olsun uzaklaşmadan başarıyor” (aktaran Edgü, 1986, s. 58) sözleriyle bu gerçekliğin altını çizmektedir.
Resim, desen, seramik, heykel gibi sanatın farklı formlarında özgün yaratımlar ortaya koyan Abidin Dino’nun sinemayla olan yakından ilgisi ve hatta sinema emekçisi olarak ortaya koyduğu yapıtlar ise sanatçının en bilinmeyen yönüdür belki de. Cannes Film Festivali‘nin resmi afişlerini hazırlamaktan ünlü Sovyet sinemasının Türkiye’yle en etkileşimli olan usta yönetmeni Sergey Yutkevic‘in Türkiye’de ve Rusya’da çektiği filmlerde sanat yönetmeni olarak dekorları tasarlayan Abidin Dino, İngiltere’nin tartışmalı bir golle şampiyon olduğu ünlü 1966 Dünya Kupası’nın bütün sürecinin anlatıldığı “Goal” belgeselini yönetmiştir. Başta futbol olmak üzere spor yayıncılığının ve belgeselciliğinin standardını belirlemiş, halen tüm dünyada izlenen bu belgesel, 1967 yılında belgeselin en prestijli ödüllerinden Flaherty Belgesel Ödülü‘nü kazanmıştır.
“Abidin Dino gerçekleri”nden bir diğer bilinmeyene geçecek olursak karşımıza sosyalizme uzanan ideolojik süreçte yurtseverliği asla bırakmayan bir yaratıcıyla karşılaşıyoruz. Günümüzün post modern saldırılarla tahrip edilen kavramlarından yurtseverlik, Abidin Dino’da, yine kavram kargaşası altında her gün saldırılan Mustafa Kemal Atatürk‘le başlamaktadır. Mustafa Kemal’in özellikle sanat alanında büyük özverisinin ve eleştirel yaklaşmakla birlikte kurduğu Cumhuriyetin ilerici kimliğinin farkında olan Abidin Dino, 1934’te karşılaştığı Atatürk’ün karakalem bir portresini çizer. Mustafa Kemal tarafından beğenilen ve imzalanan bu ilginç çalışma aynı yıl Fuat Carım‘ın çıkardığı gazetede yayınlandıktan sonra 1939 yılında Yeni Ses dergisinde yer almıştır.
Daha sonra ikinci bir Mustafa Kemal portesi çizen Abidin Dino, 10 Kasım’ın ardından İstanbul’da tanık olduğu cenaze töreninden sonra ise izlenimlerini şu cümlelerle dile getirmiştir:
“Lokomotif geçti, yavaşça geçti, bir lokomotif daha, sonra çelenkler, karışık şekiller, karanlık bir kaç vagon, fraklı bir adam ve nihayet kızıl ışıklı son vagon.
Vagonun ortasında ay yıldızlı bir bayrak ve kılıçlı dört asker.
Son vagon gitti.
Beklenilen vagon geçmişti.
Uzun, çok uzun zamandan beri beklenilen, sevilen bir insanın yanıbaşınızdan geçmesine, sizi görmeden geçmesine razı olmak zordu; köylüler hala bekliyorlardı, tekrar göremeyecekleri Atatürk iki adım öteden geçmişti.
Meşalelerde bir tereddüt; dönmek mi lazım?
Tekrar karanlık çöktü, ufak köylü çocuğu koştu, raylara yaklaştı, eğildi ve rayın üzerinden eğilmiş bir kuruşu göstererek:
– Bunun üzerinden geçti dedi. 19 Kasım 1938″ (Aktaran Avcı, 2000, s. 43-44)
Plastik ve görsel sanatların yanısıra ölümünden birkaç saat önce bile denemeler kaleme almayı sürdüren, yalnızca ülkemizin değin dünyanın en değerli modern sanatçılarından biri olan Abidin Dino’nun sunduğu zengin evren daha çoğumuzun daha yoğun ilgisini bekliyor…
Kaynakça:
Ateş, N. (2013). Ahmet Cemal’i Tarih İçinde Okumak – 1. Sol Gazetesi Kitap Eki , s. 20.
Avcı, Z. (2000). A’dan Z’ye Abidin Dino (2. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi
Edgü, F. (1986). Şimdi Saat Kaç (2. Baskı). İstanbul: Ada
*https://issuu.com/azizm/docs/edergimart2013
